Kitabın Ortasından

M. Çetin BAYDAR
cetinbaydar@gmail.com


27.01.2009
İstiklal Harbinde Orduya Tayyareler Alıp Hediye Eden Erzurumlu


TÜCCAR: Nafız Kotan (1885-1946)
Nafiz Bey 1885 yılında Erzurum'da doğdu. Babası Hacı Ahmet Bey, annesi Esma Hanımdı. 1903 yılında Makbule Hanım ile evlendi, beş çocukları oldu. 1913'te ailesiyle İstanbul'a yerleşti. 1915 ten itibaren Ankara'nın imarında önemli katkıları oldu. Atatürk'ü her zaman destekledi, ona inandı ve yakın dostu oldu.
Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Ordusunun elinde 9 uçak vardı. Bunların 2 tanesine Yunanlılardan el konulmuştu. Kurtuluş savaşının devam ettiği dönemde ise halkın, malının bir bölümünü seve seve Orduya verdiği "Teklif-i Milliye " uygulamasının dışında, varlıklı yurttaşlarımızın da Orduya bağışları oluyordu.
Bu yokluklar döneminde Nafiz Beyin Ordumuza bağış yaparak iki ve ayrıca bizzat satın alarak dört uçak armağanı bunların ilki ve en büyüğüdür.(l) (2)
Nafiz Bey Kurtuluş Savaşı sırasında iki uçak satın alınması için gerekli bağışı yapmıştır. 2. Tayyare Bölüğünde görevlendirilen"BREGUET XIV B" modeli bu uçaklar 21 Mayıs 1922 tarihinde Akşehir Cephe Komutanlığına gönderildi. Uçaklar "Erzurumlu Nafiz" ve "174. Alay" isimleri ile adlandırılmışlardı. (3)
Ayrıca, kendi imkânları ile İtalya'dan dört adet daha uçak satın alarak, bunları da Ordumuza teslim etti. Bu uçaklar İtalyan tasarımcı Celestino Rosateîli tarafından tasarlanmış, FÎAT tarafından üretilmiş, 1918 yılından itibaren hizmete girmiş olan iki kişilik keşif uçaklarıydı.(FÎAT R.2). Yokluktan ordumuz uçakları bombardıman için dahi kullanmıştır. FÎAT fabrikaları bu uçaklardan toplam 129 adet üretmiştir. (4)
Ordu bu uçaktan Nafîz-1, Nafiz'2, Nafîz-3, Nafiz-4 olarak adlandırmıştır. Yapılan gizli toplantılar sonucunda Atatürk ile Nafiz kotan bu uçakların İstanbul ve İnebolu üzerinden gizlice uçurularak Anadolu'ya getirilmesine karar verdiler. Ancak o dönemin şartlarında uçaklar uzun mesafe uçamadıkları için. Bolu civarında bir ara alan yapılması ihtiyacı doğmuştu. Bu iş için Üsteğmen Sıtkı(Tanman) ile makinist Ferit Beyler görevlendirildi. (4)
Bu iki gizli görevli, Bolu'da görevlerim icra ettikten sonra ilk uçak yola çıktı. Bir İtalyan pilot tarafından gizlice İstanbul'dan havalanan uçak İnebolu özerinden Bolu'ya getirildi.
Uçak iniş sırasında Bolu'da arızalandı. Yokluklar ve imkânsızlıklar içerisinde ve düşman hatları gerisinde bu uçak için fazla bir şey yapılamadı, ikinci uçak elverişsiz hava şartları dolayısı ile 10 gön gecikme ile Bolu'ya vardı. Bu uçağında deneme uçuşu sonunda, iniş takımı ve pervanesi hasar gördü. (4)
Diğer iki uçağı daha güvenli bir yere sevk edilmesine karar verildi ve kara yolu ile Polatlıya nakledilen uçaklar için yedek parça siparişi verildi.
Parçaların gelmesinden sonra makinist Ferit uçakları tamir etti ve orduya teslim etti. Bu iki uçak 1921 yılının Haziran ayında Birinci Tayyare bölüğünde tekrar hizmete başladılar. Her iki uçak da Sakarya Meydan Muharebesinde görev almış, biri Sakarya savaşı sırasında 18 Ağustos 1921 yanarak düşmüş ve mürettebatı şehit olmuştur. Diğeri ise istiklal Savaşının devamı sırasında kaybedilmiştir^)
Bu bağışlar ile ilgili olarak Atatürk, ismet inönü,T.B.M.Meclisi Başkanları tarafindan Nafiz Beye gönderilmiş olan telgraflar aşağıdadır: (5)
7. "Mahreci Ankara Numarası:
5406 Kelime : 20
inebolu 'da Erzurumlu 'Nafiz Beyefendi 'yeHammiyrt-i vataniyeniz şayanı şükrandır. Telgrafınız yarın Meclis'te alenen okunacaktır efendim. 11.12.1921Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal"
2. "Mahreci: B.M.Mecîisi Alındığı Mah. Ankara Numarası : 821 2/2/1922 Kelime : 80 Saat: 4.20inebolu 'da Hacı Ahmedzade Nafiz Bey 'eOrduya hediye buyurulan tayyarelerden dolayı Büyük Millet Meclisi namına beyan-ı teşekkür ederim Efendim. 2/2/1922Büyük Millet Meclisi Reis Hasan Fehmi "
3. "B.M.M. Riyaseti Ankara Baş Kitabet Kalemi î 2/5/1922 270/557Tüccardan Erzurumlu Nafiz Bey 'eOrdu'yu Milli 'ye bu kere de bir ikinci tayyare ihdası suretiyle ibraz buyurulan hamiyetten Meclis heyet-i umumiyesi haberdar edilmiştir.
Beyanı teşekkür olunur Efendim.Büyük Millet Meclisi Sanisi Adnan "
4 "Mahreci: Garp Cephesi Alındığı Tarih 19 Mayıs 1922 Numarası : 871 Saat 10.5 Kelime : 40
Ankara 'da Erzurumlu Nafiz Beyefendi ye
Orduya ihda buyurulan ve nam-ı alilerine izafe edilen tayyare 13/5/1921 ve Aksu'da bulunan düşman üzerine bombalar atmıştır. Ahiren Aksu'da bulunan muhbirimizden alınan malumattan tayyaremiz, biri nakliye kollarına tesadüfünde yirmi mekkari hayvanı telefe ve mecruh olmuş ve diğer bir bomba da Seyid Alaşehir köyünde düşman piyade bölüğü üzerine düştüğü bildirilmiştir.
Pek kıymettar bir hediyyeniz olan tayyare île ilk vazifeyi Kemal-i muvaffakiyetle ifa edenler tayyareci Vahid ve Basri efendiler oldugunu cevaben ihtiramatıma terdifen arz ederim Efendim. 18 Mayıs 1922Garp Cephesi Komutanı ismet "
5. "Mahreci : Garp Cephesi Kelime : 17
Ankara 'da Tüccar-ı Mutebereden Erzurumlu Nafiz Beyefendi 'yeBilmukabele arz-ı tebrikat ederve istihlas-ı vatan yolundaki mücahedemizehidamat-ıbergüzidelerinden dolayı teşekküratımı tekrar eylerim. 17 Haziran J 92 2
Garp Cehesi Kumandanı ismet"
6. "Mahreci: Garp Cephesi Numarası : 6 Kelime : 40
inebolu 'da Tüccar Erzurumlu Nafiz Beyefendi 'yeOrduya ihya buyuruları tayyare bugün Eskişehir'e vasıl olmuştur, inşallahese-ri himmetiniz büyük muzafferiyetlerin kazanümasma...
Bilhassa takdimi tebrikat ve teşekkürat ederim Efendim. l Temmuz 1922.Garp Cehesi Kumandanı ismet"18.01.2006/kk

Ailesi Dışındaki Kaynaklar:
(1) Yıllar Boyu yakın Tarih Dergisi, Cilt; I, Sayı: 5, Ağustos 1978(2) Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: Vin, Sayı: 24 Temmuz 1992(3) www.tawareci.com. Kurtuluş Savaşı uçakları, BREGÜET 14 B 2(4) www.tayyareci. com. Kurtuluş Savaşı uçakları, FÎAT R2(5) Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: Vm, Sayı: 24 Temmuz 1992
Kaynak: http://www.erzurumluyum.net/sozluk/default.asp